Jan Renkema

Je inleven in een foute interpretatie

Waarin de onwaarschijnlijke combinatie van de Toorn van Babel, debiel doen en een stroef telefoongesprek de vinger op een zere plek legt: een gebrek aan inlevingsvermogen.

• En, heb je meer voorbeelden kunnen verzamelen?
• Ja, ik heb er drie. Eerst een klein voorbeeld dat heel goed past in onze gesprekken. Ik vertelde mijn vriendin over de mythe van de Toren van Babel, en een dag later vroeg ze of ik nog iets meer wilde vertellen over de Toorn van Babel.
• Mooi voorbeeld. Heel goed voorstelbaar. De verklaring ligt voor de hand. Je vriendin had kennelijk onthouden dat die godheid boos werd, en zo verdween de toren naar de achtergrond. Dit voorbeeld illustreert ook goed hoe miscommunicatie ontstaat. Miscommunicatie ontstaat wanneer een ontvanger een woord of zin anders interpreteert dan de bedoeling is, en niet door heeft dat dat fout is.
• Dan denk ik dat ik ook wel het volgende voorbeeld kan inbrengen. Ik luisterde samen met iemand naar een podcast over gymnasiaal onderwijs en de ‘bildung’ als onderwijsideaal, met aandacht voor cultuur en studie van klassieke teksten. En ik zei daarna iets als:

• Mooi hè, hoe die lerares Oude Talen zo enthousiast vertelt. Zo zie je maar weer dat Grieks en Latijn in het middelbaar onderwijs er echt toe doen.

• Maar mijn gesprekspartner, die trouwens helemaal niet enthousiast is over gymnasia, reageerde als volgt:

• Nou ja, maar het blijven toch dode talen waar je weinig aan hebt. En die lerares geeft mij wel een beetje gelijk, want ze zegt juist dat debiel doen heel belangrijk is in het onderwijs.

• Ik vond de reactie zo onzinnig, zo debiel eigenlijk! Ik begon te lachen. Pas later had ik door dat de passage over de bildung de boosdoener was.
• Het is een bizar voorbeeld, maar wel eentje waaraan je tegelijk heel goed kunt zien dat miscommunicatie van twee kanten komt.
• Hoezo? Nee hoor, de miscommunicatie kwam maar van één kant, namelijk van mijn gesprekspartner.
• Dat is de ene helft van het verhaal. Het onbekende woord werd niet begrepen, maar wel ingevuld met klanken voor een betekenis die past bij de mening dat gymnasiaal onderwijs minder van deze tijd is. En zo kan de bildung als debiel doen gehoord worden.
• Maar dan zit mijn gesprekspartner toch fout!
• Haha, maar jij schoot in de lach. Jij kon je eerst niet voorstellen dat iemand een woord niet begrijpt en het dan gaat ‘invullen’. Bij miscommunicatie gaat het vaak ook om het gebrek aan inlevingsvermogen van de zender. Je had nog een derde voorbeeld zei je.
• Ja, dit laatste voorbeeld is heel ingewikkeld. Ik probeerde met iemand een afspraak te maken, telefonisch. Ik zal het hier zo goed mogelijk weergeven. Ik ben persoon B.

• A Wanneer zullen we volgende week afspreken?
• B Volgende week ben ik overdag veel bezet. En in de avond, eh ..., op dinsdag, woensdag.
• A Oké, zullen we dan eerst kijken of het maandagmiddag lukt?
• B Ja, maar dan heb ik een vergadering die misschien uitloopt. Kun je echt niet op dinsdag of woensdag bijvoorbeeld in de avond?
• A En je zei zelf dat je dan niet kunt!

• We hebben uiteindelijk wel een afspraak gemaakt, maar ik begrijp helemaal niet dat een eenvoudige conversatie over een afspraak zo stroef moet gaan.
• Dan moeten we wat preciezer naar dat gesprek kijken. Er moet toch een aanwijzing zitten in de taal. Wat bedoelde jij? Je zei dat je overdag veel bezet bent, en in de avond op dinsdag en woensdag.
• Nee, dat zei ik niet! Ik zei dat ik overdag veel bezet was, en vroeg juist of het op een avond mogelijk was.
• Nee, jij dénkt dat je dat gezegd hebt. En dat klopt natuurlijk vanuit jouw perspectief. Maar jouw gesprekspartner heeft dat kennelijk niet als voorstel gehoord. Die begreep dat jij overdag veel weg bent, en óók bezet bent in de avond op dinsdag en woensdag. Dan is het toch logisch dat hij de dagen even doorloopt en met maandag begint.
• Oké, maar die maandagmiddag kon ik toevallig niet, en toen herhaalde ik mijn voorstel.
• Ja, maar dan zijn we al verder. Het is heel goed mogelijk dat in je eerste opmerking over een avond op dinsdag of woensdag de intonatie verwarring heeft veroorzaakt. Jij bedoelde een voorstel te doen in de vorm van een vraag. Maar de vraagintonatie werd niet opgepikt. Je gesprekspartner hoorde het kennelijk als mededeling dat je dan ook weg zou zijn. En dat is ook wel logisch, want je zei het direct na je opmerking dat je overdag veel weg bent.
• Ingewikkeld!
• Ja, inderdaad, maar miscommunicatie is ook ingewikkeld. Dat komt doordat wij ons vaak niet kunnen voorstellen dat een ander iets niet of op een andere manier begrijpt. En dat komt weer door ons gebrek aan inlevingsvermogen. Want meestal is er in taal wel een reden aan te wijzen voor een foute interpretatie. Ga jij rustig door met voorbeelden verzamelen. De volgende keer ben ik weer aan de beurt.