Jan Renkema

De kracht van een mythe

Waarin opnieuw de Toren van Babel een rol speelt en hoe die mythe een verklaring kan zijn voor een probleem in de werkelijkheid. En waarin Roodkapje en koning Midas hun opwachting maken om dit punt te verduidelijken.

• Waarom wil je het nu weer hebben over die mythe over de Toren van Babel?
• Jouw vraag was waarom mensen elkaar vaak niet begrijpen. En er is een beroemde mythe die daarvoor een ‘verklaring’ wil geven.
• Ja, maar een mythe is toch zoiets als een sprookje. Het blijft een verzonnen verhaal dat leuk is om te vertellen.
• Dat is wel wat kort door de bocht – te kort. Natuurlijk, een mythe is een verhaal, een godenverhaal waarin vaak ook mensen of bijzondere dieren voorkomen. Maar er is meer. Er zijn ook mythen waarin het gaat over een schijnbaar onoplosbaar probleem in onze werkelijkheid. Bijvoorbeeld het probleem dat mensen elkaar vaak niet begrijpen. Zo’n probleem wordt dan verklaard door een verhaal dat ons leert dat wij mensen iets niet goed doen, en hoe wij anders moeten gaan leven. Ze doen soms denken aan sprookjes, zoals het sprookje van Roodkapje waarin verhaald wordt wat er gebeurt als je toch van het pad afgaat. Maar een mythe is meer dan een moralistisch sprookje, het gaat in mythen om een ethische vertelling over ‘diepere waarheden’ in het leven van de mens, van de mensheid.
• Een diepere waarheid? En dat bij mijn probleem van taalverwarring?
• Ja, laat ik eerst zo’n ‘diepere waarheid’ eens uitleggen met een andere mythe, namelijk die van koning Midas. Ken je die mythe?
• Je bedoelt dat verhaal waarin alles wat Midas aanraakt in goud verandert, waardoor hij dreigt te verhongeren?
• Inderdaad. Uiteindelijk wast koning Midas zich in een rivier, de Paktolos, en komt het weer goed. Die rivier bestaat echt, in Turkije, nu onder de naam Sart Çayı. Deze rivier stond in de Oudheid bekend door het edelmetaal dat er in voorkwam, een legering van goud en zilver, dat de basis vormde voor de eerste kapitalistische munteconomie in Lydië, in midden-Turkije. Hoe kwam dat edelmetaal daar?
• Ja ho, je had het over een ‘diepere waarheid’, waar blijft die nou?
• Niet zo ongeduldig, die komt eraan, eerst even dit. In die eerste kapitalistische economie ging het steeds meer alleen maar over geld. En geld kan van de mens een geldwolf maken. Dus toen koning Midas eens een dronken sater, een ‘bosgod’, het leven redde, en die sater de metgezel bleek te zijn van de wijngod Dionysos – ja ook wijn en dronkenschap zouden een mythe kunnen opleveren – wilde Dionysos koning Midas graag bedanken, en zei dat Midas alles kon vragen wat hij wilde. ‘Echt?’, vroeg Midas. ‘Laat dan alles wat ik aanraak in goud veranderen.’ Dat deed Dionysos (met een satirisch lachje). Vol vreugde gaf Midas een feestmaal en tastte toe ... Gelukkig kreeg hij in een droom te horen hoe hij gered kon worden van zijn goudmacht. Hij moest zich gaan wassen in de rivier. En zo is het gekomen dat de rivier de Paktolos vol zit met edelmetaal. En zo wordt ook de ‘diepere waarheid’ onthuld dat geld, de basis voor een materieel bestaan, ook een bedreiging is voor ons echte bestaan.
• Oké, dus die diepere waarheid is dat geld ook een bedreiging kan zijn. En die diepere waarheid wordt dan op een of andere manier ‘bewezen’ door die rivier vol met deeltjes edelmetaal, waar koning Midas zich in heeft gewassen. Maar nu wil ik toch terug naar die mythe van de Toren van Babel. Wat zou die dan verklaren?
• Hier gaat het om het probleem van de grote variatie aan talen in de wereld, waardoor niet iedereen elkaar verstaat. En dan gaat de mythe als volgt: Ooit was er wel één taal, maar de mensheid wilde samenwonen in een grote stad, en bouwde daar voor eigen glorie een hemelbestormende toren. Nee zegt God dan, dat is niet goed, jullie moeten je verspreiden over de hele aarde. En zo komt het dat de mensheid over de hele wereld zoveel verschillende talen spreekt. En zo wordt een ‘diepere waarheid’ onthuld dat wij als mensheid in verwarring raken wanneer wij torens tot in de hemel bouwen, en niet op aarde willen blijven. Want het is onze taak om de aarde tot in alle uithoeken te gaan bewonen.
• Goed, laat dat waar zijn, dat neem ik dan maar aan. Maar dan nog blijft de vraag, waarom bestaat die straf dan uit ‘verschillende talen’?
• Als dat je vraag is, dan moet ik de volgende keer nog iets meer vertellen over deze mythe.