Jan Renkema

Babylonische spraakverwarring

Waarin de Toren van Babel een waarschuwing blijkt tegen de totalitaire stadscultuur, maar nog steeds niet duidelijk wordt waarom een opperwezen met taalverwarring op de proppen kwam als straf voor de hoogmoed van de stedelingen die tot in de hemel wilden reiken.

• Je zei dat je nog iets moest vertellen over die mythe, de Toren van Babel, en de straf van de taalverwarring.
• Alleen die eerste zin al: ‘Ooit werd er op de hele aarde één enkele taal gesproken.’
• Ja, als dat nu zou kunnen! Geen tolken nodig in de EU. De toespraak van president Kim van Noord-Korea direct te begrijpen in het cultureel centrum in Sint-Niklaas. Hamlet te volgen op het Polynesische Bora Bora, in de eigen taal.
• Eigen taal? Nee, dat begrip is dan overbodig.
• Is daar iets over bekend, over die ene taal?
• Nee, maar het is wel een logische gedachte. Als de mensheid ontstaat, en de eerste mensen beginnen te spreken, dan zullen ze dat wel in dezelfde taal hebben gedaan. En als dan de mensen overal heen trekken, dan zullen zich per groep wel verschillen ontwikkelen.
• Oké, maar dan heb je deze mythe dus helemaal niet nodig. Dan is dat dus een ‘logische’ ontwikkeling, al die talen.
• Maar het is de vraag of het in de mythe wel om al onze verschillende talen gaat.
• Hoezo? Je begon toch zelf over die eerste zin waarin het gaat over die ene taal.
• Ja, maar direct voor dit verhaal staat dat al er verschillende volken waren die elk hun eigen taal spraken. Dus dat kan het probleem niet zijn. Ook al spreken we verschillende talen, we kunnen elkaar best begrijpen. Je noemde toch zelf in het eerste gesprek al de vertaalapps.
• Oké, maar nu verder. Het gaat dus over een toren en taalverwarring. Ik zie de link niet.
• Dat ís ook lastig. Maar die link is er wel degelijk. Die zie je als je dieper in het verhaal duikt. Er staat dat de mensen tegen elkaar zeggen: ‘Laten we een stad bouwen met een toren die tot in de hemel reikt. Dat zal ons beroemd maken, en dan zullen we niet over de hele aarde verspreid raken.’ De mensen wilden dus dicht bij elkaar blijven wonen. Ze wilden beroemd worden, en ze waren misschien ook bang om zich over de hele aarde te verspreiden.
• Daar is toch niets mis mee! Kijk naar onze prachtige torens. Het Empire State Building, met antenne meegerekend 440 meter hoog, de Burj Khalifa in Dubai, bijna 830 meter, met de hoogste moskee ter wereld op verdieping 158.
• Let op, het gaat over een ‘toren die tot in de hemel reikt’. Maar let vooral op de humor in dit verhaal. God daalt af uit de hemel. Het is alsof hij zegt: ‘Dank voor die handige trap, ik kom eens kijken hoe ver jullie gevorderd zijn.’ En wat doet God? Hij roept niet: ‘Wat een prachtige toren op weg naar mij toe!’ Nee, hij lijkt wel bang voor de mensen, en zegt: ‘Alles wat ze verder nog van plan zijn ligt nu binnen hun bereik.’
• Oké, zoiets als nu dus de plannen om op de planeet Mars te gaan wonen? Maar is die God daar dan bang voor? En zorgt hij daarom voor taalverwarring? Ik zie die link met taalverwarring echt nog steeds niet.
• Die link ga je zien. Maar eerst nog een omweg. Deze mythe, zo is het vermoeden, is ontstaan in een tijd dat de mensen steden gingen bouwen. Er ontstond toen een tegenstelling tussen een meer vrije plattelandscultuur en een meer totalitaire stadscultuur, met Babel als hoofdstad van Babylonië. Het gaat om kritiek op een stadscultuur waar mensen beschermd worden, maar zich dan wel moeten onderwerpen aan gezag dat ook kan overgaan in dictatuur, in een systeem van hoogmoed van machthebbers. Dus de ‘vrije mens’ met zijn eigen stukje grond, zijn eigen leven, tegenover een totalitair regime. Zoiets moet toch ook voor jou herkenbaar zijn in hedendaagse politieke systemen.
• Ja ja, natuurlijk. En interessant zo’n interpretatie. Laat ik daarin eens meegaan. De mythe waarschuwt dus tegen de totalitaire stadscultuur door van de toren tot in de hemel een symbool te maken van hoogmoed tegen een godheid. Het is dus een mythe over de mens die op aarde hoort en een God die de hemel bewoont. Maar als zo’n godheid dan wil straffen, dan zijn er toch effectievere middelen? Bijvoorbeeld een bliksemende Zeus die de Toren vernielt.
• En toch zegt de mythe: de straf is taalverwarring. En daar is een verklaring voor. Daarover de volgende keer.