Jan Renkema

Informatie en data

Waarin informatie in eerste instantie weinig informatief blijkt maar toch vormend kan zijn voor de ontvanger ervan, terwijl data cadeautjes zijn die sommigen liever afslaan.

• Hoe langer ik over het woord informatie nadenk, hoe minder ik ervan begrijp.
• Ja, dit woord past prachtig in het nadenken over taal en communicatie. Het is zo’n kaal, leeg woord, met zo weinig ‘informatieve’ betekenis. Er is een beroemd citaat over wijsheid en kennis waarin ook dit woord voorkomt. Het is een uitspraak van de Engelse dichter T.S. Eliot, die we al eerder tegenkwamen met zijn definitie dat taal slechts gebroken licht is op de diepte van het niet-uitgesprokene. Eliot verzucht:

• Where is the life we have lost in living? Where is the wisdom we have lost in knowledge? Where is the knowledge we have lost in information?

• T.S. Eliot

• En je zou er nog aan toe kunnen voegen: Where is the information we have lost in data?
• Maar wat betékent het woord informatie?
• Zoiets als ‘in vorm brengen’.
• Dus, ik heb ‘iets’ in mijn hoofd en wil daarover spreken of schrijven, en dan breng ik dat ‘iets’ in een bepaalde vorm om het over te brengen naar de luisteraar of lezer.
• Ja, maar je kunt het woord ook anders zien. Wat gebeurt er als die informatie bij de ontvanger komt?
• Als het goed is, gebeurt er dan bij de ontvanger iets om die informatie te begrijpen.
• Inderdaad, en daarom kun je ook zeggen dat informatie de ontvanger in een bepaalde vorm brengt. Immers, er is een verschil voor en na jouw mededeling. De ontvanger weet dan bijvoorbeeld iets meer, omdat hij informatie van jou gekregen heeft.
• Dus dan kun je zeggen dat informatie pas informatie is als de ontvanger daardoor op een of andere manier ‘gevormd’ wordt?
• Ja, als je met informatie niets doet, is het dus informatie in die nogal lege betekenis van ‘een inhoud in een bepaalde vorm’.
• En dit heb je gevonden in een etymologisch woordenboek?
• Nee, om je de waarheid te zeggen. Ik vond deze gedachte toen ik bezig was met de onzekerheidsrelatie in taal, met dat idee uit de kwantummechanica over waarneming. In die literatuur kwam ik deze uitspraak tegen van de natuurkundige David Bohm:

• Information ... meaning a message that actually ‘forms’ the recipient.

• David Bohm

• Oké, ik zal eraan denken wanneer ik weer ergens informatie over krijg. Nu het woord data. Dat komt toch van een Latijns woord dat ‘geven’ betekent?
• Jij, wij noemden data ook gegevens, maar dat is nu ouderwets.
• Weet je wat ik zo mooi vind aan het woord gegeven? Een gegeven is een feit, maar een gegeven is ook iets dat je wordt gegeven.
• Ja, klopt. Maar wat wil je daarmee zeggen?
• Nou, als we nu gegevens eens opvatten als cadeautjes? Dan komen we misschien sneller tot echte communicatie.
• Hè! Nu ben je mij kwijt. Je bedoelt dat ik dan data moet zien als informatie die ik in ontvangst kan nemen? Maar ik krijg al zoveel informatie, ik heb vaak helemaal geen behoefte aan nieuwe ‘datacadeautjes’.
• Ja, maar als we zo naar communicatie kijken, zou het dan niet beter gaan met onze communicatie?
• Laten we het er maar op houden dat dit een mooie romantische gedachte is. Taalkundig heeft dit geen enkele basis.
• Maar toch, waarom is het dan zo in onze taal dat gegeven die twee betekenissen heeft?
• Dat blijft iets om je over te verwonderen.
• Ik wil het graag analyseren. Kijk ook eens naar dat prachtige woord mededeling. Ik laat iemand anders in iets delen, zodat het gemeenschappelijk wordt. Dat is toch communicatie! Dan zijn we toch af van de kaalheid in het woord mededeling?
• Ik hoop dat het je lukt, met alle data die jij ‘krijgt’, om jou te ‘informeren’, en dat je die dan begrijpt. Laten we het de volgende keer eens hebben over begrijpen.