Jan Renkema

Wat is toch taalverwarring?

Waarin de taal zelf een hoofdrol speelt in het achterhalen van wat taalverwarring is en de verwarring tegelijk een hoogtepunt bereikt in vertaalverwarring, doordat het Hebreeuws drie verschillende woorden blijkt te hebben voor taal.

• Ik probeer nog steeds je mythologische benadering te volgen. De vraag is: waarom bestaan er zoveel verschillende talen? Het ‘mythische’ antwoord is: de mensheid ging niet de aarde bewonen, maar wilde in een stad met een toren tot in de hemel reiken. En dan zorgt een godheid ervoor dat ze elkaar niet meer verstaan, zodat ze die toren niet meer afbouwen. Want die toren ontstond uit hoogmoed. En hoogmoed uit zich in taal. En dan worden ze verspreid over de hele aarde. Vandaar alle verschillende talen en de ‘onverstaanbaarheid’ tussen mensen.
• Ja, dat is zo ongeveer de lijn.
• Maar je zei ook dat in die tijd best bekend was dat er verschillende talen werden gesproken, dus die taalverwarring kan moeilijk slaan op de verscheidenheid aan talen.
• Inderdaad, we moeten nauwkeuriger kijken naar wat er met taal wordt bedoeld. En nu wordt het wat taaltechnisch.
• Brand los. Ik ga mijn best doen het te volgen.
• Die mythe over de toren van Babel is geschreven in het Hebreeuws. En in het Hebreeuws worden drie verschillende woorden gebruikt voor taal.
• Oké, ik zet me schrap.
• In het verhaal vlak vóór de mythe staat dat alle volken hun eigen taal spreken. Hier staat in het Hebreeuws lasjoon. Dit woord betekent ook ‘tong’, en is nu in het moderne Hebreeuws het meest algemene woord voor taal.
• Laat me raden: in het verhaal van de Toren van Babel komen die twee andere woorden voor taal voor?
• Jij hebt me door! En deze twee woorden staan beide al in de eerste zin, waar in de meeste vertalingen één woord staat: ‘Ooit werd er op de hele aarde één enkele taal gesproken.’ Het eerste woord is safa, en dat werd ook gebruikt voor ‘lip’ of ‘spraak’. Het tweede woord is davar, en dat betekent ‘woord’ maar vooral ook ‘daad’, ‘ding’, ‘gebeurtenis’. De eerste zin zou je heel letterlijk als volgt kunnen weergeven: ‘Heel de aarde was één van spraak en één van woorden.’ Maar heel opmerkelijk, als het later in het verhaal over de spraakverwarring gaat, dan staat er niet woord maar spraak. Alleen de ‘hoorbare taal’ zou dus worden verward.
• Juist, ik denk mee. Het gaat dus niet om dat woordje davar. Dat lijkt me ook logisch, want dan zou het gaan om woorden die verbonden zijn met daden, dingen en gebeurtenissen. En dat kan niet kloppen, want wij verzinnen elke dag nieuwe woorden voor nieuwe dingen en gebeurtenissen, en met succes. Of wij lenen woorden uit het Engels, dat voor een steeds groter wordend deel van de mensheid al de tweede taal is waarin wij elkaar toch aardig begrijpen.
• Inderdaad. In deze mythe over taalverwarring lijkt het alleen te gaan om de spraak, hoe woorden over de lippen komen (om safa), om de hoorbare taal.
• Sorry dat ik moet lachen, maar toen je dat zei dacht ik: dat is toch eerder een technisch-auditief probleem dat al handig commercieel is opgelost door Specsavers, Beter Horen en Schoonenberg?
• Zo kun je natuurlijk elke mythe platslaan. Maar ik moet bekennen dat ik ook niet goed weet hoe ik ermee moet omgaan. Mijn poging om met de analyse van de drie Hebreeuwse woorden voor taal verder te komen, loopt vast. We kunnen nauwelijks iets zeggen over die woorden in een verhaal van een paar duizend jaar oud, in een context die voor ons niet meer te achterhalen is.
• En toch vind jij de mythe belangrijk?!
• Ja, er zijn mythen die over een schijnbaar onoplosbaar probleem in onze wereld iets heel belangrijks zeggen door een ‘verklaring’ te geven. Een schijnbaar onoplosbaar probleem is ook jouw vraag: ‘Waarom begrijpen mensen elkaar vaak niet?’ En deze mythe heeft al eeuwenlang de mensheid gefascineerd.
• Maar fascinatie is geen verklaring. We komen er niet uit, vrees ik. Weet je wat? Wij gaan pas verder als jij deze oude mythe kunt toepassen op de wereld waarin wij nu leven.
• Oké, ik ga de volgende keer een poging doen. Maar dan vraag ik ook iets van jou. Dan moet jij mij een voorbeeld geven van wat jij meemaakt in wat jij miscommunicatie noemt.